ήρα

I

Μία από τις θεότητες του ελληνικού δωδεκάθεου, σύζυγος του Δία. Αντιπροσωπεύοντας το πρότυπο της γυναίκας στη συζυγική ζωή, η Ή. ονομαζόταν γαμηλία και ζυγία. Μερικοί μύθοι διηγούνται την κακομεταχείριση της Ή. από τους Σειληνούς και τον γίγαντα Ευρυμέδοντα πριν από τον γάμο της με τον Δία, τον αδελφό της, αφού και αυτός (όπως και εκείνη) ήταν παιδί του Κρόνου και της Ρέας. Ο γάμος της όμως με τον Δία την έκανε τελεία, όπως συνήθως αποκαλείται. Στον νέο της ρόλο δεν μπορούσε κανείς πια να την προσβάλλει ατιμωρητί· απόδειξη αποτελεί η περίπτωση του Ιξίωνα, μυθολογικής μορφής αμαρτωλού, ο οποίος γκρεμίστηκε στα Τάρταρα γιατί αποπειράθηκε να τη βιάσει. Η Ή. αποστρεφόταν και τιμωρούσε τη συζυγική απιστία και με αυτή την έννοια ερμηνεύεται η ζηλοτυπία της για τον άπιστο Δία και οι καταδιώξεις των ερωμένων του, για τις οποίες είχαν δημιουργηθεί πολλοί μύθοι κατά την αρχαιότητα. Ήταν πιστή και αγνή· σύμφωνα μάλιστα με μία παράδοση του Άργους, η Ή. επανακτούσε την παρθενικότητά της κάθε φορά που λουζόταν στα νερά της πηγής Κάναθος.

Περισσότερο παρθένα παρά μητέρα, η μητρότητα δεν ήταν από τα στοιχεία που της ταίριαζαν, όπως σε άλλες θεές, για παράδειγμα, στη Λητώ. Σύμφωνα με ορισμένες μυθολογικές παραδόσεις, τα παιδιά της, Άρης και Ήφαιστος, δεν ήταν καρποί του γάμου της με τον Δία, αλλά τους είχε γεννήσει μόνη της, από αντίθεση και απέχθεια προς τις πολυάριθμες εξωσυζυγικές πατρότητες του Δία – που ως θεός πατέρας και κατεξοχήν γεννήτορας δεν μπορούσε να δεσμευτεί με τα δεσμά του γάμου. Ο μύθος για την κόρη της Ήβη, την οποία είχε αποκτήσει από τον Δία, αποτελούσε έναν υπαινιγμό για την αγνότητα της Ή.· ήβη σημαίνει νεότητα και η Ήβη προσωποποιούσε ίσως την αιώνια νεότητα-παρθενικότητα. Τα πιο ονομαστά κέντρα λατρείας της Ή. ήταν το Άργος και η Σάμος. Το παγόνι ήταν το ιερό πτηνό της θεάς. Οι θεϊκές ιδιότητες της Ή. ποικίλλουν ανάλογα με τον τόπο: σε μερικούς τόπους τη λάτρευαν ως θεά του νυχτερινού φωτός, το οποίο πηγάζει από τη σελήνη· σε άλλους ως θεά των καταιγίδων ή της γονιμότητας· συνήθως όμως την τιμούσαν ως βασίλισσα των ουρανών. Στη ρωμαϊκή μυθολογία, η Ή. ταυτίζεται με τη ρωμαϊκή θεότητα Juno (Γιούνο), σύζυγο του ύπατου των θεών Jupiter (Ζευς). Η Γιούνο των Ρωμαίων συγκέντρωνε περίπου τις ίδιες ιδιότητες που αποδίδονταν στην ελληνική Ή. Ως προστάτιδα του γάμου έφερε την επωνυμία Pronuba (γαμηλία) και ως προστάτιδα των τοκετών Lucina (από το lux = φως). Η σπουδαιότερη από τις γιορτές που τελούνταν προς τιμήν της ήταν τα Matronalia την 1η Μαρτίου, οπότε οι Ρωμαίες δέσποινες απέθεταν στον ναό της στον Εσκυλίνο λόφο τις προσφορές τους.

Μία άλλη γιορτή της, που γιορταζόταν στις 7 Ιουλίου, ήταν οι Nonae Caprotinae, στις οποίες έπαιρναν μέρος ακόμα και δούλες.

Άγαλμα της Ήρας, της λεγομένης « Ήρας του Χηραμύη», από το Ηραίο της Σάμου (6ος αι. π.Χ.) (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι).

Προτομή της αντίστοιχης με την Ήρα ρωμαϊκής θεότητας Γιούνο από πορφυρίτη και αλάβαστρο (Πινακοθήκη Μποργκέζε, Ρώμη).

II

(Αστρον.). Ελληνική απόδοση των ονομασιών δύο αστεροειδών.

1. Μικρός πλανήτης, τρίτος κατά σειρά ανακάλυψης. Η ανακάλυψή του οφείλεται στον Γερμανό αστρονόμο Κ. Γκάρντινγκ (1804). Έχει μέση απόσταση από τον Ήλιο 2,67 αστρονομικές μονάδες, κλίση τροχιάς προς την εκλειπτική 13,0°, εκκεντρότητα 0,256 και φαινόμενο μέγεθος στη μέση αντίθεση 8,7 και σε απόσταση μίας αστρονομικής μονάδας από τη Γη και από τον Ήλιο 5,33. Η διάμετρός του είναι 240 χλμ. και η σύνθεσή του είναι κατά βάση πυριτική. Περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του σε 7 ώρες και 12,8 λεπτά και ολοκληρώνει μία περιφορά γύρω από τον Ήλιο σε 1.594 ημέρες. Είναι διεθνώς γνωστός με την ονομασία Juno 3, προς τιμήν της Juno, συζύγου του ρωμαϊκού θεού Jupiter ο οποίος αντιστοιχεί στον ελληνικό Δία (και η Juno στην Ήρα).

Η Ή. (Juno) είναι ένας από τους τέσσερις μεγαλύτερους και πιο φωτεινούς μικρούς πλανήτες μαζί με τη Δήμητρα, την Παλλάδα και την Εστία. Οι πλανήτες αυτοί συγκαταλέγονται στους δέκα, επίσης μικρούς πλανήτες, οι παρατηρήσειςτων οποίων από τα αστεροσκοπεία βοηθούν στον καθορισμό της θέσης του εαρινού σημείου ισημερίας.

2. Αστεροειδής που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της θεάς Ήρας του ελληνικού δωδεκάθεου. Έχει φαινόμενο μέγεθος σε απόσταση μίας αστρονομικής μονάδας από τη Γη και τον Ήλιο 7,66. Διεθνώς ονομάζεται Hera 103.

* * *

(I)

η (Μ ἦρα) [αίρα]

το ζιζάνιο αίρα*

νεοελλ.

παροιμ. «εξεχώρισ' η ήρα από το σιτάρι» — απομονώθηκαν οι πονηροί και εξουδετερώθηκαν, ξεκαθάρισε η υπόθεση.

————————

(II)

ἧρα (Α)

επίρρ. άρα*.

[ΕΤΥΜΟΛ. Σύνθετο εκ συναρπαγής < η άρα, με συναίρεση, που μαρτυρείται στην επική και λυρική ποίηση].

————————

(III)

ἦρα (Α)

1. χάριν, ένεκα («ἦρα φιλοξενίης», Καλλ.)

2. φρ. «ἦρα φέρω» ή «ἦρα επιφέρω» — προσφέρω σε κάποιον ευεργεσία.

[ΕΤΥΜΟΛ. < Fῆρ-α, που ανάγεται σε ΙΕ *wēr- «φιλία, φιλικότητα» και συνδέεται με αρχ. ισλ. vœrr «φιλικός», αρχ. άνω γερμ. ala-wāri «ευνοϊκός, ευμενής». Στην ίδια ΙΕ ρ. ανάγονται και λ. οι οποίες έχουν τη σημασία «αληθινός» (πρβλ. λατ. verus, αρχ. άνω γερμ. wᾱr). Η λ. ήρα στον Όμηρο μαρτυρείται στη φράση ήρα φέρειν ή με την πρόθεση επί (επίηρα), ενώ μτγν. χρησιμοποιήθηκε όπως το χάριν + γεν.

ΣΥΝΘ.: (β' συνθετικό) αρχ. βρίηρος, επίηρος, ερίηρος].